Matam-is nga produkto, mapait nga kahimtangan

Epekto sa neoliberalismo sa mga mamumugon sa kalamay

Kada tuig, mapabugal sang mga hasyendero ang iya bag-o nga nabakal kag na-aryenduhan nga kampo sa tubo ukon bag-o nga awto nga naga-inang-inang. Para sa nagapamugon, pinakamaayo na ang naga-inggat nga ispading ukon bairan. Bag-o man iya kagamitan sa pag-obra pero nahigut sa gihapon ang mangunguma sa daan nga pyudal kag malapyudal nga panghimulos.

Ang duta kag kusog-pangabudlay sang pumuluyo ginpanginpuslan sa mga agalon mayduta kag ginabayluhan lang sa mumho. Ang daku nga bahin sa iya obra ginahuthotan para makaginansya, kag halos magulang lang sa kamatayon ang iya adlaw-adlaw nga wala kaseguruhan sa pangabuhi.

Ang isla sang Negros ginakabig bilang ‘sugar bowl’ sang pungsod, kon sa diin makita ang malapad nga katubohan. Sobra katunga sang produkto nga kalamay sa pungsod diri naghalin. Ini bangud sa patay-buhi nga pag-obra sang masobra 310,000 ka mamumugon sa kampo nga kapin 44% sa kabilogan nga isip sa bilog pungsod. Ang 15,000 man nga mamumugon sa sentrales 62.5% sa kabilogan nga isip sa pungsod. Ini nagaresulta nga halos 3,000,000 o 71% sa pumuluyo sa Negros nagasalig sa industriya sang kalamay para mabuhi.

Bisan sila ang naga-obra kag ang matuod nga gapatuhaw sang produkto kag manggad, gamay ang nagakadto sa ila kabaylo sa ila gipangabudlayan. Ini bangud kalabanan sa mga hasyenda ginapag-iyahan sa mga dalagku nga agalon mayduta pareho nila Cojuangco, Marañon, Lacson, Peña, Roxas, Teves, Ballesteros kag iban pa.

Pyudal kag mala-pyudal nga pagpanghimulos

Ginmonopolyo sang mga dalagku komprador-agalon mayduta ang malapad nga kadutaan sa Negros. Dugang pa, ginpatuman ang mga neoliberal nga polisiya sang imperyalistang US sa aton pungsod nga halos wala nakabenepisyo ang mga mamumugon sa kampo. Sistematiko nga nasaylo ang panag-iya sa mga manggaranon ang kadutaan bangud sa pagpang-agaw sang duta gamit ang mga reaksyunaryo nga laye nga dikta sa neoliberalismo nga sila mismo ang gahimo para madepensahan ang ila interes bilang mga nagaharing sahi.

Ang Comprehenisve Agrarian Reform Program Extension with Reforms (CARPER) nga bag-o lang ginpabugal ni Marcos Jr sa iya programa sa reporma sa duta, amu mismo ang ginahimo nga kasangkapan sang nagahari nga sahi para ma-into ang mga mangunguma kag makuha ang duta paagi sa mga Certificate of Land Ownership Award (CLOA), Joint Venture Agreement (JVA), Stock Distribution Option (SDO), kag iban pa nga mga tipo sa pagpanginto paagi sa laye. Pasaligon ang imol nga mga ma-ngunguma nga iya na ang duta, pero mabawi man ini halin sa iya bangud ginapabay-an nga magtala-uma sa duta nga wala sang bulig halin sa reaksyonaryo nga gobyerno.

Bangud sa pagmahal nga kagamitan kag galastuhan sa produksyon pareho sa abono, pestisidyo, indi makasustiner ang mangunguma. Sa sini nga 2022 halos apat ka pilo na ang presyo sa abono, gikan sa P800 pakadto sa P3,000. Para makapadayon sa pagtalauma sa duta kag masabat ang kinahanglanon sang pamilya para mabuhi, kinahanglan nga mangutang nga may daku nga saka, ginpa-ariendohan ukon iprenda tubtob nga indi na ini magawad kag mabaligya na lang sa manubo nga presyo ang duta kag kasapatan.
 
Sa pagkontrol sa dalagku nga agalon mayduta sa malapad nga kadutaan, nangin ‘monocrop economy’ ang Negros kon sa diin sa kalamay lang nakasandig ang palangabuhian sa pumuluyo. Bangud sa pagpang-agaw sang duta, mapilitan ang mangunguma nga mangin mamumugon sa mga kampo. Pareho man sang ulipon nga kahimtangan, mapilitan sila nga magbaton sang tuman ka manubo nga sweldo para lang mabuhi.

Sa subong, ang sweldo sa obreros nagapabilin nga nakalansang sa tuman ka manubo (P150 – P250 ang adlaw) samtang gataas ang presyo sang mga balaklon. Sa isa ka pamilya, kulang pa ini para sa pagkaon pa lang. Wala ginasunod sa mga hasyendero ang minimum nga sweldo nga P415 nga wala man gani katunga sa living wage nga Php1,059, sweldo nga para mabuhi ang isa ka pamilya. Sa mga galingan sang tubo, mayoriya ukon duha sa tatlo sang mga mamumugon ang kontraktwal kag wala sang kaseguruhan sa permamente nga trabaho ukon insaktuhan nga mga benepisyo.

May mga laye man kon tani nga maghatag sang benepisyo sa mga mamumugon sa kampo, pareho sang Social Amelioration Program (SAP), apang sistematiko ini nga ginadingut sang mga hasyendero sa ila. Wala epekto sa mga mamumugon ang bag-o nga pagpataas sang maternity (P5,000 mangin P8,000) kag death (P10,000 mangin P14,000) benefits.

Ang tuigan nga tiempo muerto ukon pag-untat sang trabaho sa mga katubuhan kag pagsira sang galing sa mga sentrales nagbutang sa mamumugon sa dugang nga peligro bangud sa limitasyon sa trabaho. Mapwersa sila nga magsulod sa iban nga trabaho pareho sang habal-habal drayber, traysikad drayber kag trabahante sa konstraksyon, pero nangin kabudlayan ini sa pagsulod sa pandemya. Bangud sa manubo ang sweldo kag kawad-on sang trabaho, nangin bilog nga tuig ang tiempo muerto.

Dugang pa, ang mga benepisyo ginabaldog sang mga asyendero. Wala sang insurance ingkaso magbalatian ukon maaksidente kag iban pa nga emerhensya ang mamumugon. Bangud pribado ang serbisyo sosyal pareho sa edukasyon sa kabataan kag ikaayong lawas nga tani responsibilidad sang gobyerno.

Bangud sini, mapilitan ang mga Negrosanon nga magsulod sa pagpangutang. Ang mga microfinance companies pareho sa Dungganon, ASA, Card Inc, RAFI kag iban nga mga iskema nga nagapautang kag nagapatong sang dalagku nga interes (20% hasta 100%) dugang nga naglubong sa tuman nga kapigado nga kahimtangan sang pumuluyo sang isla.
Isa pa ka sistema ang ‘entresipo’ nga ginautang nga daan sang mamumugon ang kwarta halin sa agalon mayduta ukon kontraktor kag iya lang obrahan sa hasyenda. Sa ini nahigot ang mamumugon sa pag-obra nga halos wala na sang madala pauli sa iya pamilya, kay ang iya sweldo diretso na nagakadto sa iya agalon mayduta nga nagpa-utang sa iya.

Dugang man nga nagpalala sa ulipon nga kahimtang sang mamumugon ang pagsulod sang kalamay halin sa iban nga pungsod kag ang sugar quota nga gintalana sa US diin ara sa sobra 110,000MT ang gin-export ukon sobra 5% sa pungsodnon nga produksyon sa kalamay. Dugangan pa ini sang iligal nga pagtago sang kalamay sang mga sindikato kag kartel para artipisyal nga magnubo ang suplay sang kalamay kag mapataas ang presyo sa merkado.

Nakahalit ini sa lokal nga industriya sang kalamay kag ang una maapiktuhan ang mga pigado bangud padayon nga manubo ang sweldo kag nagataas sa presyo sang balaklon. Hingalitan man ini sang imperyalistang US, kakonsabo ang mga lokal nga agalon mayduta kag komprador, para mapatuman ang neoliberal nga laye pareho sa pagpataas sa presyo sang duta, land conversion nga ginatransporma ang duta sa indi produktibo nga paggamit pareho sa ekoturismo, solar farms kag economic zones, pagpatanom sa mga produkto kaangay sa palm oil, goma, etc. nga ginadikta sa imperyalismo, dugang pagpautang, kag lain-lain nga porma sa dumuluong nga pagpanghilabot.

Kon sumahon, sistematiko nga ginapatay ang mga mamumugon sa kalamay paagi sa neoliberal nga mga laye nga naga-epekto sa bisan diin nga bahin sa kabuhi sang pumuluyo. Ang neoliberalismo naga-palala lang sa krisis sosyo-ekonomiko nga ginaatubang sa pumuluyo. Gani may kinamata-rung sila nga magdemanda para sa makatarungan nga sweldo kag benepisyo para sa ila kaa-yuhan.

Matuod nga kusog sang pumuluyo

Mapakita ang kolektibo nga kusog sa mamumugon sa ila pagpabaskog sa mga kooperatiba kag ispirito sang pagbinuligay sa mga mangunguma. Sa ila kadamuon, ara sa ila ang matuod nga kusog upod ang pumuluyo sang Negros.

Pero indi dapat maglaum ang Negrosanon nga makuha ang handum nga duta kag malawigon nga kasegurohan sa pangabuhi sa idalum sang sistema nga mala-kolonyal kag mala-pyudal. Paagi lang sa pagwasak sang nagahari nga sistema paagi sa armado nga paghimakas mapatuman ang agraryo nga rebolusyon kag libre nga pagpanagtag sa duta sa mga mangunguma. Diri matukod ang pungsodnon nga industriya nga magsalig sa kaugalingon kag indi sa dumuluong ang ekonomiya sang pungsod.

Sa pagpamuno sang CPP kag sa iya NPA matukod ang demokratiko nga gobyerno sang pumuluyo, maagaw ang gahum sa nagaharing sahi kag mabuslan sang diktadura sang proletaryado para maangkon ang matuod nga kabuganaan. Ini ang matuod nga mangin matam-is ang mapa-it nga kahimtang sa pumuluyo. | AP October 2022