Gatasan sa langyaw’ng ka-pitalistang kumpanya ang mga alang-alang kolonyal ug alang-alang pyudal nga nasud sama sa Pilipinas. Nahigot kini sa mapig-oton ug mapahimuslanong mga balaod pang-ekonomiya ug pam-pulitika nga labaw nga nagpaantus sa kinabuhi sa katawhang Pilipino. Nabutang sa baba sa kamatayon ang panginabuhian sa katawhan (mga mag-uuma ug mamumuo sa uma sa kabukiran) samtang nag-kupot og naglagting nga binilyong ganansya ang mga dagkung komprador burgesya-agalong yutaan sa mga neoliberal nga proyekto susama sa operasyon sa mina nga ningsuyop sa bahandi sa kayutaan sa nasud.
Usa ang isla sa Negros sa gipanalanginan sa abunda nga kinaiyanhong bahandi ug tabunok nga kayutaan. Ang kabukiran ang gisaligan sa katawhan sa ilang panginabuhian aron matubag ang kinahanglanon nga mabuhi. Apan, nahimong babag sa ilang pagpanginabuhi ang pagsulod sa dagkung langyaw’ng kumpanya sa mina sama sa Midan Corporation nga target kutkoton ang kabukiran sa mga barangay sa San Francisco, Milagrosa, Fatima, San Pedro, tanan sa Sta. Catalina, Negros Oriental ug uban pang mga barangay sa utlanan sa mga lungsod sa Santa Catalina, Siaton ug Valencia, Negros Oriental.
Target sa Midan Corporation, usa ka Korean nga kumpanya, nga bungkagon ang 844 ektarya nga kayutaan. Nagsugod ang operasyon niadtong tuig 2022 pinaagi sa gigunitan nga permit sa proyekto nga gi-aprobahan sa Mines and Geosciences Bureau (MGB) sa Department of Environment and Natural Resources (DENR) niadto pang tuig 2018. Apan nahibaloan nga wala kini permit gikan sa gubyerno prubinsyal ug lokal nga panggamhanan ug walay gipahigayon nga konsultasyon sa publiko.
Nanguna nga panginabuhian sa mga mag-uuma sa lugar ang produkto gikan sa tinanom nga lubi, mais, humay, saging ug luy-a nga gikabalak-ang kutkoton sa dagkung ekipo sa kumpanyang mina baylo sa bulawan, pilak, copper ug uban pang minerales pang-eksport.
Tungod sa kabalaka sa lumulupyo sa kadaut nga mamugna sa dakung eksplorasyon sa kumpanya, nagpahigayon og kolektibong paninguha ang mga residente pinaagi sa paglunsad og mga rali protesta kauban ang mga upisyal sa munisipyo ug barangay sa Santa Catalina niadto lang Abril 12 niining tuiga, batuk sa nagpadayon nga eksplorasyon niini sa Sityo Tarug, Brgy. San Francisco sa maong lungsod. Sa wala pa kini, naghimo og joint resolution ang mga lumulupyo sa pipila ka lugar nga nalangkob sa erya nga minahon para ipanawagan ang hinanaling pagpahunong sa eksplorasyon sa mina sa dili pa mahimong full-scale (hingpit) ang operasyon nga makadaut sa lumulupyo ug kalikupan. Mahi-numduman nga gideklara na sa konseho sa munisipyo ang Sityo Tarug isip lugar para sa eko-turismo. Napunting usab kini isip watershed area nga may abunda nga biodiversity, busay, ug sistema sa langub, ug pinuy-anan sa liboan ka fruit ug vampire bats.
Susama na lang kang Tatay Pedro, usa ka mag-uuma sa lugar, adunay asawa ug tulo ka mga anak, nga nabalaka sa kadaut sa mina sa iyang panginabuhian. Nananom si Tatay Pedro isip usa ka saop nga walay igong kita tungod sa dili makatarunganong bahinay (inupat ang bahinay) maong napugos nga mosulod isip part-time nga tigbantay sa minahan para makadugang sa panggasto sa kinahanglanon. Apan sa unahan, nakita ni Tatay nga anam-anam nga naapektohan ang produksyon ug naapil og kabungkag ang yuta nga gitikad sa mga lumulupyo sa lugar nga momugna og dislokasyon sa ilang panginabuhian. Mao nga usa si Tatay Pedro sa daghang nibatok sa pagpadayon sa eksplorasyon sa bulawan para sa mga langyaw samtang giguba ang abundang bahandi sa yuta nga ilang pinuy-anan ug pangi-nabuhian.
Ang kalisang nga gi-atubang karon sa mga lumulupyong apektado sa operasyon sa mina sa pipila ka lungsod sa Negros Oriental ang nahimong mangil-ad na damgo sab sa lumulupyo nga mga kanhing biktima sa mina sa sur nga bahin sa Negros Occidental. Mahinumduman nga kaba-hin ang mga barangay sa Manlucahoc, Camindangan ug Nabulao sa Sipalay City, Brgy. Damutan, Hinobaan ug Brgy. Gatuslao, Candoni, nga gipangkutkot sa mga dagkung kumpanya sa mina. Pa-dayong naghasol sa lumulupyo ang kadaut sa Lepanto Mining, Colet Mining, Selenga Mining ug Philex Mining. Nahimong mala-naton ang epekto niini sa ilang panginabuhian ug sa kalikupan sama na lang sa pagkatiphag sa yuta nga ilang gitikad ug pagligid sa bato paingon sa ilang mga tanom, dili na magamit ang mga atabay ug tinubdan nga sauna gikuhaan og tubig nga ilimnon tungod sa mga gigamit nga kemikal, pagkapatay sa nag-kadaiyang klase sa kahoy, tanum ug kahayopan nga nabuhi sa yuta o duol sa suba ug pagkapatay usab sa mga isda. Kabahin usab sa naghatag og kabalaka mao ang pagtakod sa sakit sa panit mugna sa mga hugaw sa minahan nga naghilo sa tubig sa suba nga nakaapekto sa mga residen-te sa mga barangay sa Mamba-rato, Cabadiangan ug Manlucahoc, sakop sa Sipalay City.
Nahimong katalagman sa ki-nabuhi sa lumulupyo ang paglitik sa yuta nga mugna sa minahan nga hangtod karon suliran nila tungod kay wala gitagaan og solusyon sa lokal nga kagamhanan sa syudad ug wala magtagad ang dagkung kumpanya sa kadautan nga ilang gipasa sa katawhan.
Samtang nagpadayon ang pagkaylap sa ekonomikanhon ug pulitikal nga gahum sa nagharing hut-ong kakonsabo ang mga binay-rang burukrata ug pwersang militar, gidahom sa katawhan ang pagkahurot sa kinaiyanhong bahandi sa nasud. Nagkadaku ang ganansya sa mga langyaw’ng ka-pitalista nga baylo sa kadaut ug katalagman sa kinabuhi ug pangi-nabuhian sa katawhan. Sa taas nga kasinatian sa isla sa Negros kabahin sa pagkontrol sa kinaiyanhong bahandi ug pagpangilog sa yuta, mahukmanon ang kusog sa katawhan sa pag-atubang niini.
Mahinungdanon niining higa-yona ang pagduso sa masa sa makatarunganong pakigbisog para sa pag-angkon og yutang pangina-buhian, makatawhanong kondis-yon sa pagtrabaho, kinabuhing gawasnon sa mga katalagman nga mugna sa makadaut nga mga operasyon sa mina ug pagpa-hunong sa pasismo ug terorismo sa estado sa katawhan sa kabukiran man o sa kasyudaran. Bugtong nga kusog sa katawhan kadungan sa padayong pag-asdang sa armadong rebolusyon ang solusyon sa nagkagrabeng pagpamig-ot ug pagpahimulos sa katawhan.
NegrosRevPortal 