‘Informal settlers’ o ang mas nagpaka-ubos nga termino nga ‘iskwater’ ang kasagaran nga gigamit sa reaksyonaryong gobyerno aron ihulagway ang mga komunidad sa kabus nga nagpuyo sa syudad. Apan, kinsa ang tinuod nga nangdaut sa kayutaan ug nang-abog sa mga lumulupyong lumad sa kasyudaran? Gani, ang mga langyaw’ng kompaniya ug ilang mga lokal nga kasosyo mao ang tinuod nga iskwater.
Mao kini ang nahitabo sa isla sa Negros kung sa diin ang mga pribadong kompaniya nga gipanag-iyahan sa mga dagkung komprador ug mga burukrata gi-atake ang mga kabus nga taga-dakbayan ug mga komunidad nga duol sa baybayon. Sa luyo sa karaang promisa sa “kalambuan” ug “mga ekonomikanhong oportunidad,” gidasmagan sa mga dagkung negosyo ang kinabuhi ug pangi-nabuhian sa liboan ka mga pamilya para ipatuman ang proyekto sa reklamasyon nga sa unahan, tukuran og mga edipisyo, sentro sa komersyo, pantalan ug uban pa subay sa polisiya sa neolibe-ralismo.
Sa mga barangay sa Pahanocoy ug Banago sa syudad sa Bacolod, tumong sa mga proyekto nga giduso nilang Jerry Sy ug Engr. Andre Taculod ang reklamasyon sa yuta ug pagtukod og mga negosyo. Tuyo ni Sy nga magtukod og pipila ka mga mall, mga pantalan, shipyard ug uban pang mga establisemento. Pero, kining mga proyekto maka-apekto sa dili moubos sa 10,000 ka indibidwal nga nagpuyo sa maong lugar.
Samtang, ang Brgy. Tinago sa Dumaguete City gustong himuon ni Mayor Remulla nga usa ka stadium nga adunay swimming pool nga sama sa gigamit sa Olympics. Nangandoy si Remulla nga ipahigayon ang Southeast Asian Games sa Dumaguete sa umaabot. Libo-libo ka mga kabalayan ang hapit na nga i-demolis. Sa pagsugod sa reklamasyon, kinahanglan pang iliso sa mga mana-nagat ang ilang mga sakayan tungod gibabagan na sa lokal nga gobyerno ang agianan para sa reklamasyon.
Si Nong Jasper, usa ka mananagat sa Bana-go, walay regular nga kita tungod nagsalig ang pangisda sa panahon. Kasagaran, dili kaigo ang iyang kinitaan nga ₱300 sa usa ka adlaw para sa batakang panginahanglan sa iyang pamilya diin anaay tulo ka mga anak nga nag-eskwela.
Susama sab ang sitwasyon ni Manang Myrna nga usa ka sidewalk vendor ug nagpuyo sa Pahanocoy sa sulod sa lima na ka tuig. Pina-kamaayong adlaw na kon mokita siya og ₱200 sa pagbaligya og isda sa daplin sa dalan. Apan ang iyang kinitaan dili paigo para makapalit og pagkaon para sa iyang pamilya, maong mapugos usab nga mangutang para mabuhi.
Si Mercy, gikan sa Brgy. Tinago, usa ka kontraktwal nga empleyado sa gobyerno. Gipaigo niya sa adlaw-adlaw’ng galastuhan ang ₱10,000 nga gitigum nga minimum niyang sweldo ug kita sa iyang bana isip tibuok panahon nga mananagat matag bulan. Mahurot lang kini human makabayad sa mga yutilidad susama sa tubig ug kuryente, ug makapalit og mga kinahanglanon nila sa adlaw-adlaw.
Puno sa kabalaka ang mga lokal nga residente kung giunsa gipanindot sa lokal nga gobyer-no ang proyekto sa reklamasyon nga makaapekto sa lumulupyo. Kung mapahigayon ang kining mga proyekto sa mga syudad sa Bacolod ug Dumaguete, ang mga sama ni Jasper, Myrna, Mercy ug liboan pang mga lumulupyo ang mawad-an og trabaho tungod giguba ang sobra dekadang ti-nubdan sa ilang panginabuhian.
Dugang pa, ang kining mga proyeto nagmugna og alarma sa mga environmental group tungod sa kadaku sa kadaut niini sa mga tanom ug hayop sa kada-gatan. Ang “Smart City,” usa pa ka proyekto sa Dumaguete nga gipasiugdahan sa EM Cuerpo Inc. nga adunay kadakuon nga 174 ka ektarya ang momugna og hing-pit nga kadaut sa mga koral, katunggan ug upat ka marine protected areas.
Komon niining maong mga proyekto ang walay pormal nga proseso sa pangpublikong konsultasyon ug pagkamatinud-anon sa katawhan, nagpapaspas kini sa pagpatuman sa interes sa mga negosyante. Kasagaran nga nag-pasagad ug kakonsabo ang mga dagkung kumpaniyang mga insti-tusyon sa gobyerno sama sa DENR ug mga LGU. Sikreto silang mingbulsa og kikbak ug ninghi-mo og uban pang mga korap nga iskema aron ipasiguro nga ang kining mga proyekto dili mababa-gan sa pagbatok sa katawhan.
Apan, ang mga lumulupyo sa Brgy. Banago ug Pahanocoy sa Bacolod ug Brgy. Tinago sa Dumaguete kauban sa kadaghanan adunay hiniusang panawagan: “Batokan ang neoliberalisasyon!,” “Dili motugot sa reklamasyon!” ug “Panalipdan ang kinaiyanhong bahandi!” Ang mga organisasyon sa katawhan sama sa No to 174 Alliance, Save Tinago Alliance ug Bacolod Against Reclamation Movement nagtigum sa mga kabus nga taga-dakbayan, mga tawong simbahan sa nagkadaiyang kongregasyon, mga siyentista, mga tigpanalipod sa kalikupan ug taw-hanong katungod, mga estud-yante, mga abogado ug uban pang mga propesyunal aron maghiusa ug manawagan sa pag-batok sa reklamasyon ug sa neoliberal nga agresyon nga nagdala og peligro sa mga komunidad sa baybayon ug sa kalikupan.
NegrosRevPortal 